نقدِ اسطوره ای و روان شناختیِ جایگاه زن در بانوگشسب نامه

بانوگشسب‏نامه یکی از منظومه‏های حماسی ملی است که به تقلید از شاهنامة فردوسی در شرح زندگی و دلاوری‏های بانوگشسب، دختر رستم، به نظم درآمده است. این منظومه، تنها اثر حماسی در ادب فارسی است که محور داستان آن یک قهرمان زن است. بیشتر پژوهشگرانی که این منظومه را بررسی کرده‏اند، بر چگونگی حضور بانوگشسب در متون حماسی و شرح پهلوانی‏هایش تأکید کرده و گاه جنگاوری‏های او را به تأثیرات به‌جا‌مانده از دورة زن‏سروری و تسلط ایزدبانوان جنگاور اساطیری مربوط دانسته‏ و به زمینه‏های روان‏شناختی کردارهای این پهلوانِ زن کمتر توجه نشان داده‏اند. آنچه در این پژوهش بررسی می‌شود، زمینه‏های اسطوره‏ای و روان‌شناختی شخصیت و اعمال دلاورانة بانوگشسب در منظومة حماسی بانوگشسب‏نامه است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که با وجود مشاهدة نشانه‏هایی از زن‏سروری و زن‏سالاری در منظومه، این نشانه‏ها در برابر تسلط فرهنگ پدرسالار رنگ باخته و پدرسالاری جایگزین مادر‌سالاری شده است. در بخش دوم این مقاله، این نکته، از دیدگاه روان‏شناسی تحلیلی یونگ، تحلیل شده است. بنا‌بر این دیدگاه، رفتار جنگاورانه و مردانة بانوگشسب را نه‏تنها نمی‏توان نشانة زن‏سالاری دانست، بلکه باید آن را به تأثیرات القایی کهن‏الگوی آنیموس (روان‌مردانة درون زن) نسبت داد که به واسطة زندگی بانوگشسب در جمع پهلوانان برتر حماسه و متأثر از رفتارهای مردانه در او نهادینه شده است.